Na temat odporności mówi się wiele, nie tylko w kontekście tak aktualnych wiadomości związanych chociażby z pandemią koronawirusa czy sezonu grypowego. Sprawny układ immunologiczny ma wpływ na zdrowie, jakość życia w szerokim kontekście, aktywność zawodową, kondycję psychiczną itp. Czy wiemy, czym jest odporność, jakie są jej rodzaje i co szczególnie istotne – jak o nią dbać, stymulować, aby organizm jak najskuteczniej bronił się przed patogenami?
Odporność – system i rodzaje
Odporność to skomplikowany system i wiele procesów zachodzących w organizmie człowieka. Mechanizmy obronne funkcjonują w różnych obszarach, na wielu poziomach. Największym i najważniejszym narządem odpowiedzialnym za odporność są jelita, ale przed chorobotwórczymi drobnoustrojami chronią nas też skóra, błony śluzowe i komórki takie jak limfocyty oraz tzw. cytokiny.
Jeśli chodzi o rozróżnienie typów odporności mówi się o nieswoistej odporności wrodzonej oraz nabytej odporności swoistej. W ramach tych kategorii wyróżnia się też odporność bierną oraz czynną.
Odporność nieswoista – wrodzona
Jak łatwo się domyślić jest uwarunkowana genetycznie i kształtuje się już w okresie życia płodowego, a potem w pierwszych miesiącach życia dziecka. Za skuteczność i rozwój odporności wrodzonej odpowiadają:
- skóra i błony śluzowe – czyli swoista zapora dla patogenów, skuteczność tej bariery warunkują m.in. niskie pH skóry i błon śluzowych układu pokarmowego, wytwarzanie kwasu mlekowego dzięki bakteriom probiotycznym w jelitach, obecność białek kationowych oraz defensyn niszczących bakterie, wirusy i pasożyty
- reakcje zapalne dezaktywujące patogeny (gorączka, kaszel, ból) – odpowiadają za nie komórki NK (natural killer), komórki DC (dendrytyczne), limfocyty, granulocyty (neutrofile, eozynofile, bazofile) oraz makrofagi trawiące drobnoustroje.
Do pobudzenia i tworzenia się odporności wrodzonej niepotrzebny jest kontakt z patogenem.
Odporność swoista – nabyta
W przeciwieństwie do wrodzonej nie otrzymuje się jej „w pakiecie”, w genach. Do jej aktywacji konieczny jest wcześniejszy kontakt z patogenem. Odporność nabyta wiąże się zatem z tzw. hartowaniem. Budowanie tego systemu obronnego trwa jakiś czas, ale skuteczność jest większa w przypadku ponownego kontaktu z chorobotwórczym czynnikiem. Za prawidłowe działanie, czyli swoistą reakcję zapalną, odpowiadają:
- komórki APC, czyli antygen
- limfocyty B – komórki układu odpornościowego zaliczane do leukocytów
- przeciwciała – białka wytwarzane przez limfocyty B, wiążą antygeny i neutralizują bakterie, wirusy oraz pasożyty.
Odporność czynna i bierna
Rozróżnienie czynnej i biernej odporności wrodzonej opiera się o działanie barier fizycznych i mechanizmów czynnościowych. Bierną odporność otrzymujemy wraz z mlekiem matki, które jest najważniejszym czynnikiem zwiększającym możliwości obronne organizmu.
W przypadku odporności nabytej biernej, podstawowym kanałem jest łożysko, a zatem kształtuje się ona w okresie życia płodowego. Natomiast czynna odporność swoista pojawia się poprzez przechorowanie albo przyjęcie szczepionki. Działa tu tzw. pamięć immunologiczna – układ odpornościowy zapisuje w pamięci dane intruza, aby w przyszłości nie dopuścić do ponownej infekcji albo znacznie złagodzić jej objawy i przebieg.
Jak wzmacniać układ odpornościowy?
Oczywiście system, jakim jest odporność może podlegać działaniu różnych czynników, a jego skuteczność bywa różna. Osłabiają go nasze złe nawyki, takie jak nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej, używki, ale także długotrwały stres czy przebyte choroby i zastosowane leki. Nie bez znaczenia są też czynniki zewnętrzne, takie jak chociażby zanieczyszczenie środowiska.
Na szczęście możemy wspierać i stymulować mechanizmy obronne. A zatem jak poprawić i odbudować naszą odporność?
- dbając o zrównoważoną florę bakteryjną jelit, ponieważ to największy i najważniejszy organ systemu immunologicznego. Zapewniając prawidłowe proporcje bakterii jelitowej zapobiegamy kolonizacji szkodliwych patogenów.
- dbając o dietę bogatą w niezbędne witaminy i minerały (można je także suplementować), szczególnie istotna jest prawidłowa podaż witaminy C, której organizm ludzki nie jest w stanie syntezować, a więc trzeba przyjmować ją z zewnątrz
- zapewniając sobie odpowiednią higienę psychiczną poprzez unikanie stresu przewlekłego
- unikając przegrzewania się, izolowania od czynników, które stymulują odporność nabytą (warunki atmosferyczne, skupiska ludzkie)
- stosując probiotyki, zarówno naturalne – w diecie (kiszonki, fermentowane produkty nabiałowe), jak również w formie odpowiednich suplementów
- zapewniając sobie odpowiednią dawkę zdrowego ruchu.